Juryrapport De Herinnering

Regie: John Roos
Auteur: Lodewijk de Boer

Stukkeuze 
De Herinnering, een opmerkelijke keuze waarbij de jury zeer enthousiast is dat deze schrijver samen met zijn stuk uit het stof gehaald zijn. Een heerlijk anarchistische voorstelling waarbij er erg veel lef is getoond om dit stuk ten tonele brengen. Het stuk is speelbaar voor de spelers, rauw aangepakt en passend binnen de anarchistische toon van het stuk.
Hoewel dit stuk in 1999 in wereldpremière is gegaan voelt het gedateerd aan. Lodewijk de Boer kreeg de schrijfopdracht eind jaren 1990 van het Stadstheater Stockholm. Het ging hen om de zogenaamde neutraliteit van Zweden in de Tweede Wereldoorlog. De Boer nam de beroemde, misschien wel naïeve Zweedse zangeres Zarah Leander die in nazi Duitsland carrière heeft gemaakt en daar zeer geliefd was als vertrekpunt van zijn verhaal. Regisseur John Roos is het  niet gelukt om de Nederlandse noodzaak van het stuk anno 2013 duidelijk te maken. Ondanks dat het stuk pas  in 1999 zijn wereldpremière had, voelde de enscenering van John Roos gedateerd aan.

Regie
De regie van John Roos laat zich het meest kenmerken door heel veel lef. In zijn regie voert hij een groteske speelstijl door en pakt het stuk tot het gaatje aan, waarbij hij geen concessies maakt naar het publiek en trouw blijft aan de stijl van het stuk. De algehele grootsheid is goed aangepakt in beeld en spel. Alles is zorgvuldig vormgegeven, de keuzes zijn consequent doorgevoerd. De regie mist helaas ensemble- of spelregie. In De Herinnering zien we een duidelijk verschil tussen hoofd en bijrollen, waarbij er erg gedreven is op de twee hoofdrolspelers. Deze waren zichtbaar duidelijker vormgegeven. De mise-en-scene had gelukkiger gekozen/gemaakt kunnen worden. Deze was slordig en viel op omdat andere elementen zo goed verzorgd waren. Regelmatig stonden spelers in het donker door schaduwvorming van het decor en waren acteurs “tekst aan het brengen” (dit wil zeggen: naar je medespeler toelopen om je tekst te geven.) Dit gebeurt wanneer voor spelers de mise-en-scene onduidelijk is of niet gekozen.
Het ritme van de voorstelling was heel fijn. Op de juiste momenten werden personages toegevoegd en geïntroduceerd. De inleiding naar de pauze werd heel slim gedaan door een extra personage op te voeren, maar daar niets mee te doen, als cliffhanger.

Vormgeving
Een uiterst zorgvuldig vormgeven decor, rekwisieten en kostumering. Geheel in stijl van het stuk stond er een mooie weergave van een vervallen “paradijs” in de vorm van een hotel, waarbij kosten nog moeite zijn gespaard. De kostuums passend en goed gekozen bij de personages. Met een speciale vermelding voor het kapwerk. De pruiken waren erg mooi vormgegeven en gekozen bij de verschillende rollen.
Een kritische noot voor de muziek. In het begin werd vernuftig gebruik gemaakt van muziek door in de foyer en in de zaal hetzelfde nummer te spelen maar in de zaal de Duitse uitvoering te gebruiken. Dit helpt in de overgang en neemt ons al voor we op onze stoel zitten mee in de illusie. De functie van muziek in de verdere voorstelling was onduidelijk. Was deze sferisch bedoeld? Of werd zij gebruikt als herinnering van het leven dat de personages geleid hebben?

Spel algemeen
Vol overgave werd er gespeeld in deze groep. Het spelniveau was erg uiteenlopend. De energieke hoofdrollen moesten de kar trekken. Dit deden ze maar hierdoor versplinterde het ensemble spel. De personages bleven eilandjes en hadden weinig contact momenten, waarop je twee personages bij elkaar zag komen.

Spel individueel
Yvonne van Schendel – Anne Frank
Yvonne heeft in al het geweld binnen haar rol gezocht naar oprechtheid. Een dappere onderneming en met veel inzet op de vloer gestaan. Anne Frank is een heilig huisje. Maar deze moet je omver durven schoppen als je hem speelbaar wil maken. Ze heeft de rol heel serieus genomen en miste daardoor aansluiting bij de speelstijl va de voorstelling . Inleving is in deze niet de te volgen route. Kijk wat er gebeurt wanneer je een rol vanuit vorm naar inhoud toe werkt.

Loes Blijenga – Zarah Leander
Voelbaar is dat Loes als een ware actrice is omgegaan met het personage. Zij heeft Zarah vol overgave gespeeld en de rol naar zich toegetrokken. Op vele momenten waren vernuftige acteurstrekjes terug te vinden in de rol. Met een goede tekstbehandeling en knappe timing wist ze de vrouw neer te zetten. Het personage bleef wel op afstand. Het publiek kon niet bij die vrouw komen zodat we niet met haar konden meeleven of geraakt worden door haar. Dit kwam doordat Loes teveel solo speelde. In samenspel had hier veel gewonnen kunnen worden.

Patty de Braal – Ullah, (fictieve) zus van Zarah Leander
Een schoolvoorbeeld van hoe van vorm naar inhoud te spelen. Patty zette een voortreffelijke transformatie neer die consequent was en zorgde voor een hilarisch personage. Het publiek kreeg alle ruimte om dicht bij het personage te komen. De tekstbehandeling was zeer goed. Dit personage bleef ondanks de grote transformatie zeer geloofwaardig en kwetsbaar en humorvol. Patty heeft  ons knap weten te raken te midden van deze doldwaze voorstelling.

Gerard Nelck –  de joodse Alban Zadok
Gerard weet als speler een mooie rust te creëren op toneel. Hij trekt de aandacht naar zich toe met zijn inlevend spel en toont zich een ware verteller wanneer hij het publiek aanspreekt. Door deze enorme rust in zijn spel viel de speelstijl van Gerard buiten de boot en mistte hij aansluiting met de overige spelers.

Alex ’t Lam – SS’er Claus Meier
Alex werd ervaren als een sluwe speler, die kon verrassen in zijn spel. Alex komt een heel eind in het eigen maken van zijn rol. Op momenten wankelt deze en is in de gekozen speelstijl te klein gespeeld. Knap was dat zijn spel niet eenzijdig werd; een naziofficier die kleurrijk bleef en tot de verbeelding bleef spreken. Het lef en de overgave waarmee hij de aartsbisschop penetreerde waren prijzenswaardig en geloofwaardig neergezet. In zijn samenspel met Anne had meer aandacht besteed mogen worden aan de grote emotionele schakelingen die het personage daar doormaakt.

Ronald Tellekamp – de katholieke kardinaal Eidem
Een diesel acteur. Een die inzet en langzaam warmdraait om uiteindelijk vol gas te gaan. Het begin van zijn rol had te maken met een energieprobleem. Dit kwam doordat Ronald het “idee” van een bisschop speelde in plaats van de man die bisschop was. Het proces van verkracht worden tot de bezieling die tot hem kwam tijdens de daad werd heel mooi uitgespeeld door Ronald. Hier werd het personage even van vlees en bloed.

Marinus Geradts – Orpheus
Een kleine rol die met veel inzet is vormgegeven. Marinus heeft in dit stuk deze dienende rol uiterst serieus genomen en was altijd gefocust op toneel. Zulke operationele rollen in het stuk zijn ondankbaar wanneer zij niet handelend zijn. De gastheer van het hotel had in die zien een vorm kunnen krijgen waarin hij niet enkel operationeel was geweest.

Marjolein Walsmit – Euridyce
Een moeilijk te beoordelen rol omdat deze nagenoeg geen spelmomenten heeft gehad. Kansen lagen in het uitdiepen van de relatie met Orpheus en deze vorm te geven in mise-en-scène en vorm.

Algemene indruk
Een voorstelling waarbij idee en regie goed zijn doorgevoerd en compromisloos theater is gemaakt en waarbij er zorg is gedragen voor een weloverwogen vormgeving. De liefde in de vormgeving misten we in de spelregie. De scenes werden weinig overdrachtelijk naar publiek en onderlinge eilandvorming van spelers zat samenspel in de weg.
Belangrijk om te vermelden. Onze bevindingen en feedback die wij naar spelers melden is direct gerelateerd aan de functie van de regisseur. Spelers moeten altijd in samenwerking met de regisseur hun rol opbouwen en vormgeven.